Ο μυστηριώδης ΓΙΑΝΝΗΣ Ο ΦΟΝΙΑΣ

Το 1976 ο Μάνος Χατζιδάκις κυκλοφόρησε, σε ποίηση του Νίκου Γκάτσου, έναν εξαιρετικό δίσκο που λεγόταν Αθανασία. Τα λόγια περιττεύουν για την αρτιότητα και τη διάχυτη ευωδιά της μουσικής τού Μάνου, άρρηκτα ενωμένη με τον λυρισμό του Γκάτσου! Μέσα σε αυτά τα διαμάντια τους ξεχώριζε και Ο ΓΙΑΝΝΗΣ Ο ΦΟΝΙΑΣ.

Από όταν πρωτακούσαμε αυτό το εκπληκτικό τραγούδι είχαμε κι εμείς προσπαθήσει να μαντέψουμε την ιστορία του. Πιστεύαμε ότι δεν μπορεί απλώς να ήταν μια μυθοπλασία του Νίκου Γκάτσου. Κάτι σίγουρα κρυβόταν από πίσω. Τι να είχε γίνει, αλήθεια; Τι ήταν αυτό που είχε κάνει τον κορυφαίο μας ποιητή να γράψει ένα τόσο συγκινητικό ποίημα, στήνοντας μια μικρή σκηνή αρχαίας τραγωδίας, όντας περιβεβλημένο με μυστήριο αλλά και με ένα στεφάνι πάνω από τον ίδιο τον φονιά;

Γιορτινά μουσικά πεφταστέρια

Περνάμε δύσκολα, λιμοί, καταποντισμοί και όλα τα κακά της μοίρας μας έχουν εφορμήσει και μας σφυροκοπούν ανελέητα . Δοκιμάζονται οι αντοχές και η υπομονή μας. Πόλεμοι, εγκληματικότητα, κάθε είδους παραβατικότητα, μια φύση που εκδικείται ανελέητα, κι εμείς με μια επιδεικτική κοινωνική αναλγησία, που φτάνει στα όρια της ψυχικής αναπηρίας, από ψηλά αγναντεύουμε. Ο άνθρωπος όμως έχει αποδείξει  σε όλη την ιστορία του ότι είναι δυνατόν να αντεπεξέλεθει.

Αυτές τις μέρες μας δίνεται η ευκαιρία και ο χρόνος να κάνουμε τον απολογισμό μας και να καθαρίσουμε την ψυχή και το μυαλό μας.

Αν το γυαλί απ’ όπου βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο ήταν πιο καθαρό, το καθετί θα φαινότανε στον άνθρωπο τέτοιο που πραγματικά είναι, δηλαδή χωρίς αρχή και τέλος. Όμως ο άνθρωπος πήγε και κλείστηκε από μόνος του και περιορίστηκε σε τέτοιο σημείο, που να μη βλέπει παρά μόνο όσο του επιτρέπουν οι χαραμάδες της φυλακής του.

 (Εν Λευκώ, Οδυσσέας Ελύτης)

Σεπτέμβριος γράφει το ημερολόγιο...

Με την πρώτη σταγόνα της βροχής σκοτώθηκε το καλοκαίρι
Μουσκέψανε τα λόγια πού είχανε γεννήσει αστροφεγγιές
Όλα τα λόγια που είχανε μοναδικό τους προορισμόν Εσένα!
Κατά πού θ’ απλώσουμε τα χέρια μας τώρα που δε μας λογαριάζει πια ο καιρός
Κατά πού θ’ αφήσουμε τα μάτια μας τώρα που οι μακρινές γραμμές ναυάγησαν στα σύννεφα
Τώρα που κλείσανε τα βλέφαρά σου απάνω στα τοπία μας
Κι είμαστε – σαν να πέρασε μέσα μας η ομίχλη –
Μόνοι ολομόναχοι τριγυρισμένοι απ’ τις νεκρές εικόνες σου
Οδ. Ελύτη «Προσανατολισμοί-Σποράδες»

Τραγούδια της Επανάστασης του 1821

Τα κλέφτικα τραγούδια δημιουργούνται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και ιδιαίτερα την εποχή που αρχίζει έντονα η δράση των Ελλήνων Κλεφτών. Ο λαογράφος και μελετητής του δημοτικού τραγουδιού Νικόλαος Πολίτης, σε έκδοσή του το 1914, κατατάσσει σε ξεχωριστή κατηγορία αυτό το είδος. Είναι τραγούδια που τα έπλαθαν και τα έλεγαν συνήθως λαϊκοί τραγουδιστές σε πανηγύρια και άλλες εκδηλώσεις, κατά τους χρόνους της δράσης των Κλεφτών.Πολλά από αυτά τα δημιουργούσαν αυτοσχεδιάζοντας στα λημέρια τους και τους χρωστάμε τη διαφύλαξη γεγονότων και ανδραγαθημάτων στη διάρκεια της Επανάστασης. Εγκωμιάζουν τα έργα αλλά και διεκτραγωδούν τη σκληρή ζωή τους, αναφερόμενα, τα περισσότερα, σε συγκεκριμένα πρόσωπα και κατορθώματα, αλλά και στα θέματα αυτά γενικά. Κοιτίδα τους υπήρξε η Στερεά Ελλάδα (κατ’ εξοχήν) και η Πελοπόννησος, χωρίς να αποκλείεται και ο υπόλοιπος ηπειρωτικός ελλαδικός χώρος.
Πρέπει να σημειωθεί ότι τα ακόμη πρόσφατα δημοφιλή κλέφτικα και ιστορικά τραγούδια της Επανάστασης, περιβεβλημένα με τους θρύλους και τα κατορθώματα των Κλεφτών, στην πάροδο του χρόνου υπέστησαν με τη διάδοσή τους πολλές τροποποιήσεις και παραλλαγές, μέχρι ακόμη και τα τέλη του 19ου αιώνα.

Λούμπεν παλιά τραγούδια στη λούμπεν εποχή μας

Σύμφωνα με τα λεξικά, η λέξη λούμπεν σημαίνει αυτόν που έχει χάσει τα προνόμια της τάξης στην οποία ανήκε, έχοντας χάσει ταυτόχρονα και όλα τα δικαιώματά του. Υπό τον όρο «λούμπεν προλεταριάτο» τη συναντάμε στον Mαρξ και ύστερα από αυτόν σε πολλά άλλα έργα της κομμουνιστικής γραμματολογίας. «Λούμπεν προλεταριάτο» ο Mαρξ εννοούσε το εξαθλιωμένο και περιθωριακό τμήμα της εργατικής τάξης, που είχε χάσει την ταξική του συνείδηση και τον ρόλο του στην κοινωνία. Προσπαθούσε να επιβιώσει με ευκαιριακές εργασίες μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας.
Ο όρος αποδείχθηκε εξαιρετικά εύστοχος και χρήσιμος για να περιγράψει μερικά φαινόμενα της ρωμαίικης πορείας, που προχωράει στον χρόνο και φτάνει ως το δύσκολα να χαρακτηριστεί σήμερα και ούτω καθ' εξής.
Τα τελευταία χρόνια η «λούμπεν κατάσταση» και η κρίση αξιών είναι περισσότερο εκτεταμένες από ποτέ. Πέρα από την οικονομική, ζούμε στην έξαρσή τους και άλλες κρίσεις, στις οποίες περιλαμβάνεται φυσικά και η καλλιτεχνική.

To αστραφτερό «Χαμόγελο της Τζοκόντας» του Μάνου Χατζιδάκι

Απόγευμα Κυριακής, φθινόπωρο του 1963. Η 5η Λεωφόρος της Νέα Υόρκης γεμάτη κόσμο. Ανάμεσα στο πλήθος περπατά μια γυναίκα μόνη. Στην προθήκη ενός βιβλιοπωλείου η «Τζοκόντα» του Λεονάρντο ντα Βίντσι κοσμεί το εξώφυλλο ενός βιβλίου. Και ένα μουσικό θέμα του Βιβάλντι ακουσμένο πρόσφατα... Ένας κάπως ευτραφής κύριος, ο οποίος περπατούσε στο φόντο μιας παρέλασης, συνδυάζοντας μέσα του τα παραπάνω –«σε έναν συγκερασμό απελπισίας και αναμνήσεων», όπως αργότερα θα εξομολογηθεί– τα μετέπλασε σε έναν από τα πιο εμπνευσμένους δίσκους της νεότερης μουσικής ιστορίας: στο «Χαμόγελο της Τζοκόντας».
Ο κύριος του σχεδόν κινηματογραφικού σκηνικού δεν ήταν άλλος από τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος εξομολογείται στο σημείωμα του δίσκου:

«Ο Σταυρός του Νότου», ένα μουσικό σημείο προσανατολισμού

Αυτός ο δίσκος με το όνομα ενός αστερισμού, του πιο φωτεινού του νότιου ημισφαιρίου, είναι πάνω από τριάντα χρόνων, διατηρείται ωστόσο αλώβητος, ο χρόνος τον αγαπάει, και, κόντρα, του προσθέτει τιμή και αξία ώσπου έχει γίνει ανεκτίμητος. Αναντίρρητα είναι πια κλασικός και εις πείσμα της εποχής που κυκλοφόρησε έγινε και εμπορικότατος.
Άλλα τα ακούσματα τότε. Δεν μπορώ να αποφύγω το προσωπικό. Γυρίζοντας πίσω θυμάμαι ότι ήμασταν νέοι και οι φίλοι με κορόιδευαν που τον άκουγα, όχι ότι δεν ήταν εκείνοι, ας πούμε, του «ποιοτικού». Παρ’ όλα αυτά τους ξένισε. Εμένα, μου έδωσε την ευκαιρία κατά πρώτον να γνωρίσω τον Νίκο Καββαδία. Αυτόν τον μεγάλο ποιητή που με ταξίδεψε στις ανοιχτές θάλασσες, στους ωκεανούς, σε μέρη εξωτικά και άγνωστα. Και ας ζαλίζομαι πάνω στα καράβια, έτρεχα μαζί του τολμηρή και ατρόμητη να ζήσω και εγώ νοερά αυτές τις μοναδικές εμπειρίες που μας πρόσφερε με τις τόσο γλαφυρές εικόνες, τις περιγραφές, ό,τι παράξενο κι αληθινό δημιουργούσε η φύση από τη μια άκρη της γης μέχρι την άλλη, μαζί με τον έρωτα, τη φιλία, ανθρώπους κοσμοπολίτες, σκληρές συνθήκες ζωής, χούγια, και όλα αυτά τα συναισθήματα που είχα τότε την αίσθηση ότι μόνο οι ναυτικοί μπορούσαν να τα νιώσουν με αυτόν τον τρόπο.