Λούμπεν παλιά τραγούδια στη λούμπεν εποχή μας

Σύμφωνα με τα λεξικά, η λέξη λούμπεν σημαίνει αυτόν που έχει χάσει τα προνόμια της τάξης στην οποία ανήκε, έχοντας χάσει ταυτόχρονα και όλα τα δικαιώματά του. Υπό τον όρο «λούμπεν προλεταριάτο» τη συναντάμε στον Mαρξ και ύστερα από αυτόν σε πολλά άλλα έργα της κομμουνιστικής γραμματολογίας. «Λούμπεν προλεταριάτο» ο Mαρξ εννοούσε το εξαθλιωμένο και περιθωριακό τμήμα της εργατικής τάξης, που είχε χάσει την ταξική του συνείδηση και τον ρόλο του στην κοινωνία. Προσπαθούσε να επιβιώσει με ευκαιριακές εργασίες μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας.
Ο όρος αποδείχθηκε εξαιρετικά εύστοχος και χρήσιμος για να περιγράψει μερικά φαινόμενα της ρωμαίικης πορείας, που προχωράει στον χρόνο και φτάνει ως το δύσκολα να χαρακτηριστεί σήμερα και ούτω καθ' εξής.
Τα τελευταία χρόνια η «λούμπεν κατάσταση» και η κρίση αξιών είναι περισσότερο εκτεταμένες από ποτέ. Πέρα από την οικονομική, ζούμε στην έξαρσή τους και άλλες κρίσεις, στις οποίες περιλαμβάνεται φυσικά και η καλλιτεχνική.

To αστραφτερό «Χαμόγελο της Τζοκόντας» του Μάνου Χατζιδάκι

Απόγευμα Κυριακής, φθινόπωρο του 1963. Η 5η Λεωφόρος της Νέα Υόρκης γεμάτη κόσμο. Ανάμεσα στο πλήθος περπατά μια γυναίκα μόνη. Στην προθήκη ενός βιβλιοπωλείου η «Τζοκόντα» του Λεονάρντο ντα Βίντσι κοσμεί το εξώφυλλο ενός βιβλίου. Και ένα μουσικό θέμα του Βιβάλντι ακουσμένο πρόσφατα... Ένας κάπως ευτραφής κύριος, ο οποίος περπατούσε στο φόντο μιας παρέλασης, συνδυάζοντας μέσα του τα παραπάνω –«σε έναν συγκερασμό απελπισίας και αναμνήσεων», όπως αργότερα θα εξομολογηθεί– τα μετέπλασε σε έναν από τα πιο εμπνευσμένους δίσκους της νεότερης μουσικής ιστορίας: στο «Χαμόγελο της Τζοκόντας».
Ο κύριος του σχεδόν κινηματογραφικού σκηνικού δεν ήταν άλλος από τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος εξομολογείται στο σημείωμα του δίσκου:

«Ο Σταυρός του Νότου», ένα μουσικό σημείο προσανατολισμού

Αυτός ο δίσκος με το όνομα ενός αστερισμού, του πιο φωτεινού του νότιου ημισφαιρίου, είναι πάνω από τριάντα χρόνων, διατηρείται ωστόσο αλώβητος, ο χρόνος τον αγαπάει, και, κόντρα, του προσθέτει τιμή και αξία ώσπου έχει γίνει ανεκτίμητος. Αναντίρρητα είναι πια κλασικός και εις πείσμα της εποχής που κυκλοφόρησε έγινε και εμπορικότατος.
Άλλα τα ακούσματα τότε. Δεν μπορώ να αποφύγω το προσωπικό. Γυρίζοντας πίσω θυμάμαι ότι ήμασταν νέοι και οι φίλοι με κορόιδευαν που τον άκουγα, όχι ότι δεν ήταν εκείνοι, ας πούμε, του «ποιοτικού». Παρ’ όλα αυτά τους ξένισε. Εμένα, μου έδωσε την ευκαιρία κατά πρώτον να γνωρίσω τον Νίκο Καββαδία. Αυτόν τον μεγάλο ποιητή που με ταξίδεψε στις ανοιχτές θάλασσες, στους ωκεανούς, σε μέρη εξωτικά και άγνωστα. Και ας ζαλίζομαι πάνω στα καράβια, έτρεχα μαζί του τολμηρή και ατρόμητη να ζήσω και εγώ νοερά αυτές τις μοναδικές εμπειρίες που μας πρόσφερε με τις τόσο γλαφυρές εικόνες, τις περιγραφές, ό,τι παράξενο κι αληθινό δημιουργούσε η φύση από τη μια άκρη της γης μέχρι την άλλη, μαζί με τον έρωτα, τη φιλία, ανθρώπους κοσμοπολίτες, σκληρές συνθήκες ζωής, χούγια, και όλα αυτά τα συναισθήματα που είχα τότε την αίσθηση ότι μόνο οι ναυτικοί μπορούσαν να τα νιώσουν με αυτόν τον τρόπο.