Η Πέμπτη Συμφωνία του Μπετόβεν

Το σπίτι που γεννήθηκε και έζησε ο Μπετόβεν,
σήμερα μουσείο

«Ο πιο σαγηνευτικός ήχος που εισχώρησε ποτέ στην ακοή του ανθρώπου» (Ε.Μ. Φόρστερ, συγγραφέας, Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ)
Το πιο δημοφιλές στην ιστορία της μουσικής έργο ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν το ολοκλήρωσε ταυτόχρονα με την Έκτη Συμφωνία του και (με ελάχιστες πρόβες) παρουσιάστηκαν και οι δύο συμφωνίες διαδοχικά στο παγωμένο Θέατρο της Βιέννης, τον Δεκέμβριο του 1808, σε μια συναυλία τετράωρης διάρκειας μαζί με άλλα έργα του μεγάλου μουσουργού. Είχε αρχίσει να το σχεδιάζει στις αρχές του 1803 αλλά το μεγαλύτερο μέρος του γράφτηκε το 1807 και τελείωσε στις αρχές του 1808 στο Χάιλιγκενσταντ, κοντά στη Βιέννη.



Ο Μπετόβεν μετά τη συναυλία έγραψε στους εκδότες του: «Ίσως σταλούν κάποιες αρνητικές κριτικές για την τελευταία μου συναυλία… Παρότι έγιναν ορισμένα λάθη που δεν μπορούσα να προβλέψω, οι ακροατές χειροκρότησαν με ενθουσιασμό όλο το πρόγραμμα».
Η Πέμπτη Συμφωνία αρχίζει με την παρουσίαση του βασικού θέματος που κυριαρχείται από ένα δραματικό μοτίβο τεσσάρων φθόγγων και εμφανίζεται σε όλο το έργο, με διαφορετικές μορφές και στα τέσσερα μέρη. Ο Μπετόβεν παραλλάσσει το μοτίβο προσαρμόζοντάς το στο κλίμα κάθε μέρους. Ολόκληρο το πλήρες πάθους πρώτο μέρος αποτελεί τον συνδετικό κρίκο με το λυρικό δεύτερο μέρος, με το μυστηριακό τρίτο και με το θριαμβικό φινάλε.
Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι το μοτίβο το εμπνεύσθηκε από το τραγούδι ενός σπίνου στη διάρκεια ενός περιπάτου του, ενώ οι περισσότεροι θεωρούν ότι το έγραψε  για να υποδηλώσει τα χτυπήματα κάποιας υπερφυσικής δύναμης στην πόρτα του.

Συμφωνία Αρ. 5., Allegro con brio

Τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Βερολίνου
διευθύνει ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν (1966)

Έκθεση

Το μοτίβο, που αποτελείται από τρεις σύντομες νότες με πτώση (το τελικό τμήμα μιας μουσικής φράσης που χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει το τέλος της) και μία υψηλή και μεγαλύτερης διάρκειας, λειτουργεί ως βασικός ρυθμικός οδηγός μουσικής αφήγησης στο πρώτο μέρος. Κατά την πρώτη του έκθεση το μοτίβο εμφανίζεται δύο φορές, τη δεύτερη με πιο σκοτεινά χρώματα. Ερμηνεύεται σε ταυτοφωνία από τα έγχορδα (πρώτα και δεύτερα βιολιά, βιόλες, βιολοντσέλα και κοντραμπάσα) και τα κλαρινέτα.

Συμφωνία Αρ. 5, Allegro

Τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης
διευθύνει ο Καρλ Μπεμ

Στο τέταρτο μέρος, που ερμηνεύεται από όλη την ορχήστρα, παρελαύνουν τρομπόνια, κοντραφαγκότα, πίκολο και τύμπανα και κόρνα. Δεύτερο θέμα από τα βιολιά σε ένταση, και βιολοντσέλα, βιόλες με την υποστήριξη των ξύλινων πνευστών που σκιαγραφούν την αρμονία. Κατόπιν μια θεματική ανάπτυξη όπου φθάνει τη συμφωνία σε συγκινησιακό ζενίθ. Η συμφωνία κλείνει με μια τιτάνια κορύφωση επαναληπτικών συγχορδιών από όλα τα όργανα ενωμένα σε ένα εντυπωσιακό φινάλε.

---