Το σμυρναίικο τραγούδι

Η Σμύρνη πριν από την Καταστροφή

Η οικονομική άνθηση που σημειώθηκε στη Σμύρνη από τα μέσα του 19ου αιώνα και μέχρι την Καταστροφή είχε ως επακόλουθο την εντυπωσιακή πολιτιστική έκρηξη. Η παιδεία, με τα υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικά ιδρύματα, ο αθλητισμός και ο πολιτισμός –είτε με την ελεύθερη διάδοση της γνώσης μέσα από τα βιβλία και τον Τύπο είτε με τις τέχνες, όπως το θέατρο και η μουσική– βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή.
Εκείνη την περίοδο η πλουσιότατη μουσική ποικιλία δέχεται επιδράσεις από παντού: κλασικά ανατολίτικα μέλη, όπως οι αμανέδες και τα αστικά οθωμανικά κομμάτια από την πολίτικη παράδοση, τα παραδοσιακά μικρασιάτικα, μελωδίες από τα Βαλκάνια και τις περιοχές γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα, αλλά και εντονότατες δυτικές επιδράσεις με ιταλικές καντσονέτες, οπερέτες και όπερες, γερμανικά ή άλλα ευρωπαϊκά τραγούδια της μόδας, ακόμη και ελληνοφανή αλλά δυτικότροπα.

Σμυρναίικη Εστουδιαντίνα

Η μουσική ζωή της Σμύρνης –ειδικότερα από το 1850 και μετά– επηρεάζει σημαντικά τόσο την περιοχή του Αιγαίου Πελάγους όσο και τις μεγάλες πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ομάδες μουσικών και τραγουδιστών από διάφορες εθνότητες (Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι, Εβραίοι, Άραβες, ακόμη και Ευρωπαίοι) που εγκαταστάθηκαν στις μεγάλες εστίες του Ελληνισμού όπως η Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη κ.ά., δημιούργησαν μέσα από ζυμώσεις και ανταλλαγές, στη διάρκεια 60 χρόνων, από το 1860 ως το 1922, το πολύμορφο θαύμα που ονομάστηκε σμυρναίικο τραγούδι.
Το σμυρναίικο τραγούδι, συνεπώς, καλύπτει ένα ευρύτατο μουσικό φάσμα με επιρροές από όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη, από την πλειάδα των εθνοτήτων που συμβίωναν με Έλληνες.

Συμπεριλαμβάνει τραγούδια δυτικότροπου ύφους, πολυφωνικά, επηρεασμένα από την επτανησιακή και την αθηναϊκή καντάδα, όπως τα ελαφρά τραγούδια της Πόλης, της Σμύρνης και άλλων περιοχών, καθώς και μονοφωνικά τραγούδια, όπως οι αμανέδες και όλα όσα αποτελούσαν τη μουσική παράδοση των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.
Μετά το 1922 και την άφιξη των προσφύγων στην κυρίως Ελλάδα έσμιξαν οι δημιουργοί και οι μεγάλοι τραγουδιστές της σμυρναίκης σχολής και της Πόλης με τους ντόπιους μουσικούς και τα σμυρναίικα τραγούδια μπόλιασαν το ρεμπέτικο.

Θα σπάσω κούπες
Γιώργος Τσανάκας, Λευθέρης Μελεμενλής

Ένα από τα πιο διαδομένα λαϊκά τραγούδια της Σμύρνης. Η ύπαρξη τόσων εκτελέσεων την εποχή εκείνη [Σμυρναίικη Εστουδιαντίνα, τίτλος «Tchifte-Τelli», Σμύρνη (1910), Χορωδία, τίτλος «Τσιφτετέλι», Σμύρνη (1910), Χορωδία, τίτλος «Τσιφτετέλι», ανατύπωση της 3ης εκτέλεσης στις ΗΠΑ (1915), Μαρίκα Παπαγκίκα, τίτλος «Θα σπάσω κούπες» (Φεβρουάριος 1928), Κώστας Καρίπης (1929)] επιβεβαιώνει το πόσο δημοφιλές ήταν.

Δε σε θέλω πια
Ελληνική Εστουδιαντίνα

Το διάσημο αυτό τραγούδι ηχογραφήθηκε στη Σμύρνη και στην Πόλη γύρω στο 1910, γνωρίζοντας από τότε μεγάλη επιτυχία. Πρόκειται για ερωτικό τραγούδι (υπάρχουν εκδοχές και για τα δύο φύλα με παραλλαγή των στίχων παίζω και γελώ, άλλον/ην αγαπώ) το οποίο προέρχεται από ιταλικό τραγούδι των αρχών του 20ού αιώνα, γεγονός που είχε επισημάνει ο Αλ. Σακελλάριος, τραγουδώντας μάλιστα τους ιταλικούς στίχους. Ο Μάρκος Βαμβακάρης στην Αυτοβιογραφία του λέει ότι το θυμάται να τραγουδιέται στη Σύρο όταν εκείνος ήταν παιδί.

Από λίγο λίγο
Αντώνης Νταλγκάς

Ερωτικό τραγούδι βασισμένο σε παραδοσιακή μελωδία της Μικράς Ασίας, με πιθανή προέλευση την Κωνσταντινούπολη. Η εισαγωγή προέρχεται από το τραγούδι «Αλατσατιανή». Ορχήστρα με βιολί, κιθάρα και ούτι.

Τίκι τίκι τακ
Γιάγκος Ψαμαθιανός

Τραγούδι της Πόλης και της Σμύρνης με μακρά πορεία. Η παρούσα εκτέλεση αναφέρει στην ετικέτα του δίσκου την ένδειξη «ρεμπέτικο» και μαζί με το τραγούδι «Απονιά» είναι τα πρώτα όπου αναγράφεται ο χαρακτηρισμός αυτός. Η εκδοχή ότι κάποιος υπάλληλος της εταιρείας δίσκων πήρε την πρωτοβουλία για την αναγραφή αυτού του χαρακτηρισμού μπορεί να αληθεύει. Πάντως ο Μάρκος Βαμβακάρης το έχει καταγράψει, προφανώς από την προφορική παράδοση, ως ρεμπέτικο και το επανέφερε στα μέσα της δεκαετίας του 1960 με τη φωνή του.

Του ψαρά ο γιος
Ρόζα Εσκενάζυ

Παραλλαγή του γνωστού παραδοσιακού τραγουδιού της Μικράς Ασίας και των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου από τη Ρόζα Εσκενάζυ (η οποία υπογράφει ως Δ. Γεωργιάδης, σύμφωνα με τα στοιχεία της Εταιρείας Προστασίας Πνευματικής Ιδιοκτησίας - ΑΕΠΙ). Το τραγούδι έχει καταγραφεί από τον Γιώργο Παχτίκο («260 δημώδη άσματα», Αθήνα 1905) με τίτλο «Εγώ ’μια ’νού ψαρά παιδί» ως τραγούδι της Σιλυβρίας, των Σαράντα Εκκλησιών και του Πύργου Βουλγαρίας. Παραθέτει δε και άλλα ενδιαφέροντα δίστιχα που διαμορφώνουν μια ιστορία.

Σάλα σάλα
Γιώργος Βιδάλης

Παραδοσιακή μελωδία του μικρασιατικού χώρου στην οποία έχουν βασιστεί και άλλα τραγούδια, ελληνικά και τουρκικά. Βιολί παίζει ο Δημήτρης Σέμσης.

Μπαρμπα Γιαννακάκης
Αντώνης Νταλγκάς

Εκπληκτική απόδοση από τον Αντώνη Νταλγκά ενός από τα παλαιότερα τραγούδια της Σμύρνης. Πρόκειται για διαλογικό τραγούδι που όμως ερμηνεύεται από ένα μόνο πρόσωπο.

---