Ρεμπέτικο, χασίς και άλλες ουσίες

Επεξεργασία ινδικής κάνναβης

Οι ψυχοτρόπες ουσίες, όπως ονομάζονται τα ναρκωτικά στην επιστημονική γλώσσα, ήταν γνωστά σε πολλούς λαούς από τα αρχαία ακόμη χρόνια. Οι αγώνες για τον έλεγχο της παγκόσμιας αγοράς των ουσιών αυτών άρχισε κατά την περίοδο της ακμής της αποικιοκρατίας, όταν οι μεγάλες αυτοκρατορίες της Ευρώπης, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ολλανδία, κατέκτησαν τις πλούσιες σε πρώτες ύλες περιοχές της υφηλίου, σε Αφρική, Ασία και Αμερική. Η αντιπαράθεση αυτή κορυφώθηκε τον 19ο αιώνα, με τους δύο «πολέμους του οπίου», τις περιόδους 1839-1842 και 1856-1890, μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Κίνας. Μετά τη νίκη τους οι Βρετανοί επέβαλαν σκληρούς όρους, βάσει των οποίων οι έμποροι θα μπορούσαν να εισάγουν ελεύθερα στη Βρετανία το όπιο – με συνέπεια τη μαζική χρήση του και τα αναπόφευκτα καταστρεπτικά αποτελέσματα.

«Μπουκάραν μάγκες στον τεκέ...»

Η ινδική κάνναβη, φυτό από το οποίο παράγεται το χασίς, καθώς και μια σειρά άλλων προϊόντων (φυτικές κλωστές, σχοινιά, χαρτί, φαρμακευτικά προϊόντα, φωτιστικό λάδι, υφάσματα για ρούχα και για πλοίων κ.λπ.) καλλιεργείτο ευρύτατα και ελεύθερα στον ελλαδικό χώρο από τα μέσα του 19ου αιώνα ως το 1920. Η καλλιέργειά της οργανώθηκε συστηματικά από το 1880 και μετά και σε περιοχές του Νομού Αρκαδίας η παραγωγή ανερχόταν ετησίως σε 50-65 τόνους. Παρόμοια ήταν η κατάσταση και σε Αργολίδα, Κορινθία, Ηλεία και αργότερα σε Μακεδονία και Κρήτη.
Μέσα σε αυτό το κλίμα ελεύθερης καλλιέργειας, διακίνησης και χρήσης του χασίς, με τις γνωστές ευφορικές («σε λελογισμένη χρήση») ιδιότητες, δημιουργήθηκαν τα πρώτα ρεμπέτικα τραγούδια με σχετικές αναφορές. Την περίοδο από το 1850 ως το 1922 εντοπίζονται τραγούδια, παραδοσιακά ή της ανώνυμης δημιουργίας, που καταγράφουν τα φαινόμενα της χρήσης του χασίς και τα αρνητικά αποτελέσματα της κατάχρησής του. Έχει ενδιαφέρον ότι η έννοια του χασικλή συνδέθηκε άμεσα με αυτήν του μάγκα και των παρεμφερών όρων (μόρτης, κουτσαβάκης, ασίκης, λεβέντης, ντερμπεντέρης, δερβίσης κ.λπ.), που αποτελούσαν τίτλους τιμής στους αντίστοιχους κοινωνικούς χώρους.

Το μινόρε του τεκέ – Ιωάννης Χαλκιάς

Για την περίοδο της ανώνυμης δημιουργίας υπολογίζονται σε περίπου 200 τα τραγούδια με αυτή τη θεματολόγια, σε διάφορες εκτελέσεις και παραλλαγές τους, πολλά από τα οποία τραγουδιούνται ακόμη, όπως «Το χασίσι», «Νέοι χασικλήδες», «Μες στου Συγγρού τη φυλακή», «Ο Μεμέτης», «Το Μποχόρι» κ.ά.

Το Μποχόρι – Ανώνυμο, με τον Γιώργο Βιδάλη

Το 1920 ψηφίστηκε στην Ελλάδα, που έναν χρόνο πριν είχε υπογράψει τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, ο νόμος 2107 «περί απαγορεύσεως της καλλιεργείας, της εμπορίας και της καταναλώσεως της ινδικής καννάβεως» γενικά – βάσει της διεθνούς νομοθεσίας. Ύστερα από πολλές αναβολές, ο νόμος 2107/20 τέθηκε σε εφαρμογή την 1.1.1936, αφού το κράτος αποζημίωσε τους καλλιεργητές και κατέστρεψε τα αποθέματα χασίς που παρέδωσαν γεωργοί και έμποροι. Με τον νόμο 5539 της 15 Ιουλίου 1932 απαγορεύθηκε τελείως η πώληση οπίου (αφιόνι), μορφίνης, κοκαΐνης και ηρωίνης, όπως και σκευάσματος που περιείχε μορφίνη άνω του 0,2% και κοκαΐνη ή μορφίνη σε οποιαδήποτε ποσότητα. Η περίοδος 1920-1936 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «περίοδος ημιπαρανομίας» για το χασίς.

Νέοι χασικλήδες – Ανώνυμο, με τον Κώστα Καρίπη

Τα γεγονότα που ακολούθησαν τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι συνθήκες απόγνωσης, φτώχειας, έλλειψης στέγης και τροφής για χιλιάδες ανθρώπους συνέβαλαν στην εξάπλωση των ψυχοτρόπων ουσιών, με το «οικείο» και φθηνό χασίς να βρίσκει πρόσφορο έδαφος για την ευρεία διάδοσή του, ως και το 1930. Ο χώρος του ρεμπέτικου καταγράφει λεπτομερώς και αυτά τα φαινόμενα και η ανάπτυξη της δισκογραφίας στην Ελλάδα μετά το 1924 έδωσε τη δυνατότητα αποτύπωσης και των τραγουδιών που σχετίζονται με τις ουσίες. Ο κύριος όγκος του βέβαια αφορά το χασίς, ενώ ελάχιστα και επιλεκτικά αναφέρονται στα υπόλοιπα «σκληρά» ναρκωτικά.

Φέρτε πρέζα – Π. Τούντα, με τη Ρίτα Αμπατζή

Οι Μικρασιάτες συνθέτες Π. Τούντας, Σπ. Περιστέρης και Ι. Δραγάτσης γράφουν πρώτοι τραγούδια με αυτή τη θεματολογία, για να ακολουθήσουν και οι Νταλγκάς, Παπάζογλου, Καρίπης, Ασίκης κ.ά. Από το 1932 μπαίνουν στον «χορό» και τα μέλη της μετέπειτα διάσημης Τετράδος του Πειραιώς, οι οποίοι, ως χρήστες, είχαν αμεσότερη επαφή με το θέμα. Ο Μάρκος Βαμβακάρης έγραψε πάνω από 30 σχετικά τραγούδια, ενώ τον ακολούθησαν ο Γιώργος Μπάτης και ο Στράτος Παγιουμτζής. Ο τέταρτος της παρέας, ο Ανέστης Δελιάς, ήταν ο μόνος από τον χώρο των δημιουργών του ρεμπέτικου που έπεσε στην παγίδα της ηρωίνης και πέθανε σε ηλικία 32 ετών, το 1944. Ανάλογα τραγούδια την περίοδο αυτήν έγραψαν ο Δημήτρης Γκόγκος ή Μπαγιαντέρας και ο Γιοβάν Τσαούς και αργότερα
–ελάχιστα όμως, καθώς είχε επιβληθεί η λογοκρισία το 1937– ο Βασίλης Τσιτάνης, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Απόστολος Χατζηχρήστος, ο Γιώργος Μητσάκης.

Αν μ’ αξιώσει ο Θεός – Μ. Βαμβακάρης