Ο «Σπάρτακος» του Χατσατουριάν - το μπαλέτο και η ταινία

Αράμ Ίλιτς Χατσατουριάν (Τιφλίδα 1903 - Μόσχα 1978).
Σοβιετικός συνθέτης, αρμενικής καταγωγής. Συνέθεσε μουσική για το Κοντσέρτο για πιάνο (1936) και το μπαλέτο Γκαγιανέ (1942), που περιλαμβάνει τον δημοφιλή και ρυθμικότατο Χορό των Σπαθιών. Τιμήθηκε δύο φορές με το Βραβείο Λένιν και είναι ο συνθέτης της μουσικής του αρμενικού εθνικού ύμνου.
Ως νεαρός επηρεάσθηκε από τη δυτική μουσική, και δη από τον Μορίς Ραβέλ. Στην Πρώτη του Συμφωνία (1935) και στα μεταγενέστερα έργα του αυτή η επιρροή υποχώρησε μπροστά στο ενδιαφέρον του για την εθνική κληρονομιά της αρμενικής λαϊκής μουσικής, καθώς και άλλων λαϊκών παραδόσεων της Γεωργίας, της Ρωσίας, της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν.

Γκαγιανέ, Ο Χορός των Σπαθιών

Ο Χατσατουριάν συνέθεσε το 1956 μια εξαίσια και επική μουσική για το μπαλέτο Σπάρτακος, εμπνεόμενος καθαρά από τη λαϊκή παράδοση της πατρίδας του.
Ο Σπάρτακος, ως γνωστόν, ήταν μονομάχος θρακικής καταγωγής, που ηγήθηκε μεγάλης επανάστασης δούλων και άλλων καταπιεσμένων εναντίον των Ρωμαίων τον 1ο προχριστιανικό αιώνα, όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν αήττητη. Ο δούλος μονομάχος, που επαναστάτησε στην καρδιά της Ιταλίας και έμεινε ασύλληπτος για τρία χρόνια, αποτέλεσε ένα ισχυρό πλήγμα για το γόητρο της Αυτοκρατορίας και αναδείχθηκε σε σύμβολο ηρωισμού και ελευθερίας.
Οι λάτρεις του μπαλέτου θεωρούν τον Σπάρτακο –υπέροχος συνδυασμός μουσικής και χορογραφίας– ένα από τα κορυφαία του κλασικού ρεπερτορίου.

Ο  χορευτής Γιούρι Νικολάγεβιτς Γκριγκαρόβιτς (1927), που είναι ο πρώτος χορογράφος και καλλιτεχνικός διευθυντής των μπαλέτων Μπαλσόι (1964-1995), δημιούργησε μια εκπληκτική και δυναμική χορογραφία για το μπαλέτο Σπάρτακος, με ομολογουμένως μεγάλες τεχνικές δυσκολίες για τους χορευτές.
Για ό,τι έχει σχέση με αυτή τη δημιουργία θα δώσουμε τον λόγο στον ίδιο τον Γκριγκαρόβιτς να διηγηθεί όλη την ιστορία του:
Ήταν το 1940,  αφηγείται  σε μια συνέντευξή του στο «Βήμα»  (2.10.2011), που  είχε μόλις μπει στην εφηβεία και, σπουδαστής ακόμη στην περίφημη Ακαδημία Βαγκάνοβα του τότε Λένινγκραντ, πάτησε για πρώτη φορά τη σκηνή του Μπαλσόι σε μια παράσταση την οποία παρακολούθησε ο ίδιος ο Στάλιν – τον οποίο ο μικρός χορευτής αντίκριζε για πρώτη φορά από κοντά.
«Η διαμάχη του Καλού με το Κακό που αντιπροσωπεύει ο Σπάρτακος είναι διαχρονική, ή καλύτερα σύγχρονη με την ίδια την αιωνιότητα. Παράλληλα, με εντυπωσίασε το πώς ο Χατσατουριάν εξέφρασε με γλυπτική ακρίβεια και δυναμικότητα αυτή την πάλη. Δεν δημιούργησε απλώς συναρπαστικές μελωδίες που μαγεύουν με τη δραματικότητά τους, αλλά πραγματική μουσική μπαλέτου, ικανή να εκφράσει βαθιά συναισθήματα και δυνατές καταστάσεις».
»Το 1968  λοιπόν και ενώ είχα ήδη γίνει καλλιτεχνικός διευθυντής του μπαλέτου Μπαλσόι αποφάσισα να παρουσιάσω τη δική μου εκδοχή πάνω στη μουσική του Χατσατουριάν.

Μέρος 1ο, Palais Garnier (Paris, 2008)

Σπάρτακος: Κάρλος Ακόστα

»Η βάση του “Σπάρτακου” είναι το κλασικό στοιχείο, εμπλουτισμένο όμως με κάποιες  σύγχρονες πινελιές. Στη σύγκριση αυτών των δύο μπορείς να διακρίνεις την αντοχή του κλασικού στον χρόνο και την ικανότητά του να είναι εξίσου σύγχρονο.
»Η πολιτική αλλάζει, τα καθεστώτα πέφτουν, ο “Σπάρτακος” όμως παραμένει ζωντανός εκφράζοντας υψηλά επιτεύγματα και αιώνιες συγκρούσεις: την επιθυμία για ελευθερία, την αγάπη και το μίσος. Για μένα ο “Σπάρτακος” είναι το σύμβολο των ομαδικών ανθρώπινων αγώνων».
Όταν του ζητούν να τοποθετήσει τον Σπάρτακο στη σημερινή εποχή:
«Ο σύγχρονος Σπάρτακος είναι αυτός που δεν θέλει να είναι “σκλάβος” ή παρίας της Ευρώπης και μάχεται είτε για την έξοδο από το ευρώ είτε για το αντίστροφο, για να εξασφαλίσει δηλαδή κάποιες νέες δόσεις δανείου». Αλλά, δυσκολεύεται λέει να αντιπαραβάλει έναν τέτοιον θρύλο σαν τον ηρωικό Σπάρτακο συμψηφίζοντάς τον στην εποχή μας. Δεν είναι καλό εγχείρημα να κάνεις κανείς τέτοιες ανόμοιες συγκρίσεις.

Ο Σπάρτακος είναι συνδεδεμένος με έναν άλλο μεγάλο αστέρα του ρωσικού χορού, τον Βλαντίμιρ Βασίλιεφ (Μόσχα 1940), άξιο και εξαίσιο πρώτο χορευτή του μπαλέτου αυτού, που τον έχουμε απολαύσει και στη χώρα μας πριν από αρκετές δεκαετίες. Ο Βασίλιεφ χρημάτισε καλλιτεχνικός διευθυντής των μπαλέτων Μπαλσόι για πέντε χρόνια μετά τον Γκριγκαρόβιτς. Χορευτής και χορογράφος, ζευγάρι στη ζωή και στην τέχνη με την Εκατερίνα Μαξίμοβα,  δεξιοτέχνης του χορού, ένας αληθινός θρύλος.  Ήταν ο πρώτος που του απονεμήθηκε το Χρυσό Μετάλλιο του Καλύτερου Χορευτή του Κόσμου.
Το μπαλέτο Σπάρτακος γυρίσθηκε και  κινηματογραφική ταινία (1977) με πρωταγωνιστή στον ομώνυμο ρόλο ξανά τον Βασίλιεφ, όπου μας δόθηκε η ευκαιρία να θαυμάσουμε το αστείρευτο χορευτικό του ταλέντο στη μεγάλη οθόνη. Στην Ελλάδα η ταινία προβλήθηκε το 1978 και μάγεψε κυριολεκτικά τους θιασώτες του είδους. Η σκηνοθεσία είναι του Βαντίμ Ντερμπενίοφ και του Γιούρι Γκριγκαρόβιτς, ενώ οι χορευτές που πλαισίωναν τον Βασίλιεφ στους βασικούς ρόλους  ήταν: Ναταλία Μπεσμέρντοβα (Φρυγία), Μορίς Λιέπα (Κράσος) και Νίνα Τιμοφέγιενα (Αίγινα).

Μ.Μ.

Ο Βλαντίμιρ Βασίλιεφ στον Σπάρτακο

---